Onder moeders paraplu!
Vrijdag 24 mei gingen wij op stap met 9 vrouwen, de ‘diehards’ van ‘DAMESCOLLECTIEF!’ Het was een heerlijke met zon overgoten dag, maar niet heus, wèl overgoten, maar dan met regen die met bakken uit de hemel kwam! Onze gids, Martin Wildeboer en José, stonden onder een luifel ons op te wachten. Gelukkig had iedereen een plu bij zich en zo liepen wij over de Hoge Brug waar wij de eerste foto maakten. Vandaar langs het water naar de Haagdijk, langs het mooie oude pand van grutterij Piet de Gruyter aan de Prinsenkade, waar nu de chocolaterie van La Bohème in zit. Rechtsaf de Haagdijk in van toen, begin 1900 en nu.
Langs het water lopend vertelde Martin nog over de Tolbrug die nu afgebroken is, omdat er hard gewerkt wordt om het water weer door Breda te laten stromen, zoals vroeger. T.z.t. komt er weer een historische brug voor terug. Over het ‘zilte water’ dat er stroomde, doordat Breda in open verbinding stond met de zee.
De Haagdijk is één van de oudste straten van Breda. Ooit was dit de verbinding van de vestingstad Breda met de heerlijkheid Haghe,(Princenhage). De eerste schriftelijke vermelding kwam uit 1368, de ‘Haghedijc.’ Dit deel lag buiten de stadsmuren van Breda en werd bewoond door handelaren. In 1543 kwam dit gebied binnen de stadswallen te liggen, met aan het einde de Haagsepoort. Hiervoor moest wel betaald worden, 100 gulden, de poort ging s ’nachts op slot, dus het was een stuk veiliger. Wanneer je door de Haagdijk loopt, zie je veel smalle steegjes, met of zonder hek ervoor, dit waren de ‘achterwoningen,’ de ‘gribus,’ zo gezegd. Nu hoort het bij de winkels, maar vroeger stonden daar huisjes van hele arme mensen en die steegjes kwamen op een klein riviertje, de Gampel uit, een aftakking van de Aa of Weerijs, welke uit België komt en naar de Haven liep. Hierin werd alle troep en viezigheid gedumpt, het was een open riool naar de haven. De huisnummers verspringen vanwege die steegjes dus ook, zoals van nr. 26 ineens naar nr. 48, omdat die achterwoningen allemaal afgebroken zijn. De Gampel bestaat niet meer, is droog gelegd en daar staan nu huizen op, zoals de straatnaam ‘Nieuwe Huizen.’
Voor 1812, voor de Slag bij Waterloo, voordat Lodewijk Napoleon tijdelijk koning werd in Nederland, hadden de huizen in historische steden géén huisnummers, maar later heeft Napoleon ‘huisnummers’ ingesteld. De panden op de Haagdijk hadden stalen uithangborden, waaraan je kon zien welk bedrijf, winkel, daar zat. Bijvoorbeeld boven de slager hing ‘de VETTE OS. Er hangen daar nog 29 uithangborden. De Vette Os hangt er nog steeds, maar nu is het geen slager meer, maar kledingverhuurbedrijf van Jean Bergé, bij veel mensen welbekend. Op de twee onderste foto’s zie je links een steegje en rechts een heel arm gezin die in die gribus woonde in 1900.
Bij weer een ander steegje zie je erboven een stalen plaat, wanneer je er onder gaat staan zie je een uitgesneden hand en wanneer de lucht blauw is erboven, zie je dus een ‘blauwe’ hand. Dit wijst naar de meisjes van de ‘TEXTIELVERVERIJ,’ zij kregen blauwe handen van de verf.
Op nr. 144 was in de 13de eeuw het eerste ‘oude mannen’ huis gestart. 13 oude mannen werden er verzorgd door de nonnen. Op nr. 265 woonde Cornelis Klep, hij is de oprichter van de ‘Etna fabriek,’ begon met een kachelsmederij en ovens en maakte vooral onderdelen voor kachels maar dumpte ook zijn rotzooi in de Gampel! Zo vertelde Martin over alle grote fabrieken die wij vroeger in Breda hadden. Hij vertrok in de 19de eeuw naar de Tramsingel omdat hij te groot werd. Zij hielden alles in eigen hand, net zoals de ‘fam. v.d. Valk’ nu doen. Zo hadden wij de ‘Hero fabriek’ die nu nog bestaat. Zij maken ongeveer 100.000 potjes jam per dag! De ‘Van Melle snoepfabriek’ en zij maken 650.000 kilo Mentos per dag, in alle smaken en kleuren. (dit even ter zijde.) Wij liepen de ‘Nieuwe Huizen’ binnen, waar links nog 9 monumentale panden staan uit de 16de eeuw, die helaas slecht onderhouden worden en rechts nieuwbouw. In deze wijk kijk je naar de achterkant van de Haagdijk, waar de Gampel dus liep. Wat nu de Gravenstraat is was vroeger de Gampelstraat in 1911. Wat vroeger de Nieuwe Haagdijk was is nu Nieuwe Huizen, het was vroeger de chicste buurt van Breda, daar kwamen alle handelaren langs van Breda naar Antwerpen en wilde iedereen wel wonen, maar is nu wel anders. Maar zoals je vroeger er al naar de ‘dames van lichte zeden’ kon gaan, kun je er nu nog naar de ‘ seksshop,’ waar de Haagdijk bekend om staat. Nu overheersen vooral alle buitenlandse eettentjes er.
Hieronder zie je een overzicht van de uithangborden. Links een kleermaker, een bierbrouwerij en de viswinkel.
Hierboven de blauwe hand, de narrenwagen, waar vroeger de narren, gehandicapten en zotten werden rondgereden op een open kar door de straten, zodat zij uitgelachen konden worden, dus voor vermaak van het publiek. Hiervandaan is het ‘CARNAVAL’ ontstaan, een feest dat ieder jaar uitbundig gevierd wordt! En op naar de koffie, over de tijdelijke noodbrug die de Tolbrug vervangt.
Er is nog zóveel meer te vertellen, maar dan wordt mijn verslag veel te lang. Na afloop zijn wij naar de Grote Markt gegaan, en hebben wij bij Restaurant Maddox koffie/thee gedronken met een enorm stuk verse appeltaart! José, dit gebeuren had jij nog geregeld. Veel dank hiervoor en gelukkig is het ondanks de regen doorgegaan! Martin was een hele fijne enthousiaste gids!
Marijke Smit.
